بسم الله الرحمن الرحیم
آینده فناوری اطلاعات و ارتباطات
زهرا رضانیا
رسانه ها به عنوان ابزاری برای گسترش و تسریع ارتباطات از گذشته تا کنون تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته اند. به نظر می رسد این تغییرات را هم می توان از جنبه های مثبت بررسی کرد و هم از جوانب منفی به آن نگریست. آنچه مشخص است این است که با بروز این تغییرات زندگی بشر نیز تغییرات بسیاری را پشت سر گذاشته است. در واقع با پیدایش و پیشرفت هر رسانه موجی از تحولات به زندگی انسان ها راه یافته است. آنچه که قرار است در این یادداشت به آن بپردازیم، آینده روندی است که از آن صحبت کردیم. در واقع آنچه که به آن توجه خواهیم کرد تغییراتی احتمالی است که در ادامه این جریان با آن مواجه خواهیم بود. از مدل هایی که به کمک آن می‌توان به فهم دقیق تری از آینده دست یافت، آینده پژوهی و آینده نگاری است که به آن اشاره می کنیم.
همانطور که گفتیم فناوری و تکنولوژی تغییرات بسیاری را از گذشته تا کنون پشت سر گذاشته است. امروزه نوبت انقلاب دیجیتال و انقلاب فناوری ها از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این فناوری ها ابزار را برای انتقال بی درنگ متن، صدا و داده های ویدئویی در هر جای جهان فراهم می کنند (حمیدی نصر، حمیدی نصر، 1396: 23).
آینده پژوهی و حوزه های مرتبط با آن به چالش های محتمل در آینده با توجه به شرایط کنونی می پردازد. در واقع امکاناتی را فراهم می کند که به کمک آن می توان نسبت به آینده یک پدیده خاص مثل فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی دید کلی به دست آورد و بتوان برای مدیریت بهتر آن پدیده در آینده آماده تر شد.
فناوری ارتباطات یکی از صنایع بنیادین در بیشتر کشورهای دنیاست که سرعت تحول بسیار بالایی دارد. ازجمله راه های موفقیت در این صنعت حیاتی، کاهش احتمال شکست در صورت وقوع آینده های محتمل از طریق طراحی سناریوها و راهبردهای انعطاف پذیر برای آینده است (فاتح راد، کوثری، 1391: 77).
در واقع باید گفت نقش فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان محور بسیاری از تحولات جهانی و همچنین یکی از ابزارها و بسترهای مهم توسعه همه جانبه، انکارناپذیر است. از این رو، متصدیان امور مملکتی که خواهان افزایش قدرت و ثروت ملی و بهبود بخشیدن به شاخصهای زندگی شهروندان خود هستند، در هزاره سوم به این امر توجه و اهتمام ویژه ای دارند. اما مساله مهم این است که یک فناوری زمانی می تواند به هدف های فوق نایل شود و سودمند واقع گردد که در مقطع زمانی مورد نیاز ایجاد و محقق شده و زیر ساختها و بسترهای جامعه نیز آماده باشد. حصول چنین مطلوبیتی، نیازمند آمادگی و برنامه ریزی از قبل است که در ادبیات امروز «آینده نگاری» نامیده می شود (بخشی، 1387: 205).
در طی تحولاتی که در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات رخ داده است، فناوری ها و دستاوردهای بشر هر روز بیش از دیروز به سمت تحولات و پیشرفت ها سوق پیدا می کند. به نظر می رسد درباره این پیشرفت ها می توان سه دیدگاه را اتخاذ کرد: یکی دیدگاهی است که همه پیشرفت ها را با دیدی خوش بینانه می نگرد و به تبعات احتمالی منفی توجهی ندارد. دیگری دیدگاهی است که به این تحولات نگاه کاملاً بدبینانه دارد و هیچ جنبه مثبتی برای آن قائل نیست و سومی نگاهی است که جایگاه میانه را اتخاذ کرده است که هم به نکات منفی و هم به نکات مثبت معطوف است. آنچه مهم است این است که باید برای هر سه حالت برنامه و پیش بینی مدونی در این حوزه داشت.
به نظر می رسد با توجه به تغییراتی که از آغاز پیدایش فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی روی داده است به چند نکته در این باره می توان اشاره کرد: اول این که سرعت این تحولات روز به روز بیشتر شده است و در نتیجه لازم است با نگاهی جامع و آینده نگرانه برای آن برنامه ریزی کرد. به گونه ای که بتوان بستر و زیرساخت های لازم را در جامعه فراهم کرد. نکته دیگر این که این تکنولوژی ها در جهت بسط همه جانبه اند. آن ها در بسیاری از موقعیت ها به گونه ای پیشرفت داشته اند که جای انسان را در بسیاری از فعالیت ها پر کرده اند. یکی از این نمونه‌ها هوش مصنوعی و گسترش آن در بسیاری از حوزه های زندگی بشر است. مورد دیگر آن که نظام زبانی به واسطه دیجیتال شدن در فضای تکنولوژیک نیز تا حدی از کنترل انسان خارج می شود. این نکته نیز مانند موضوعات قبل از جهاتی مثبت و از جهاتی منفی است. در حقیقت باید گفت در حوزه پیش بینی آینده فناوری اطلاعات و ارتباط در وهله اول می بایست نگاهی جامع، بلندمدت، آینده نگرانه و واقع بینانه داشت و در مرحله بعد برای مدیریت مطلوب این فضا برنامه و سیاستی مدون طراحی کرد.
منابع
بخشی، محمدرضا. (1387). تحلیلی بر آینده نگاری علم و فناوری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (مطالعه تطبیقی ژاپن و چین)، کتابداری و اطلاع رسانی، شماره 2، صص 205- 224.
حمیدی نصر، مهدی؛ مهرداد، حمیدی نصر (1396). پیش بینی فناوری اطلاعات و ارتباطات در آینده، تدبیر، شماره 299، صص 23- 27.
فاتح راد، مهدی؛ کوثری، سحر. (1391). مدل سازی آینده تعاملی فناوری ارتباطات با استفاده از رویکرد پویایی سیستمی، سیاست علم و فناوری، شماره 4، صص 77- 93.