بسم الله
الرحمن الرحیم
چرا و
چگونه اینترنت موجب تغییرات بزرگ فرهنگی و اجتماعی شد؟زهرا
رضانیا
بشر همواره
در طول زندگی خود با تغییرات و تحولات بسیاری رو به رو بوده است. بدیهی است که هر
تغییری پیامدهای مثبت، منفی یا هر دو را به دنبال خواهد داشت و زندگی انسان را در
جنبه‌های متفاوت اعم از اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ... تغییر خواهد داد یا
دست کم متاثر خواهد کرد. اینترنت نیز از این قاعده مستثنا نیست و به عنوان یکی از
دستاوردهای بشر به همین گونه عمل کرده است. آنچه بنا داریم درباره آن سخن بگوییم
تاثیراتی است که اینترنت بر ساحت فرهنگی و اجتماعی داشته است و تغییراتی است که در
این دو حوزه رخ داده است.
پدیده
اعجاب برانگیز فضای مجازی شبکه‌های به هم پیوسته network
enter connected (اینترنت) امروزه در تمامی شئونات زندگی بشری
اعم از فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، آموزشی-
امنیتی ملت‌ها تاثیرات مثبت و منفی فراوانی به جا گذاشته است. بر این اساس اینترنت
به عنوان ابزار و پدیده‌ای تاثیرگذار بر رفتار، الگوی زندگی، افکار و اندیشه
افراد، بستر تغییرات فرهنگی را در جوامع فراهم ساخته است (قاسمی، 1389: 123).
به نظر می‌رسد این تغییرات فرهنگی با پیدایش و
گسترش اینترنت به عنوان فضایی که در واقعیت وجود ندارد و مجازی است در واقع برخی
محدودیت‌های فضای واقعی را ندارد، تغییرات فرهنگی به صورت‌های مختلف برزو و ظهور
یافته است. از انواع این تغییرات بالقوه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تغیرات فرهنگی گاهی تکاملی (پیشرو) تکوین یافته است. این نوع
تغییرات شامل فرهنگ‌هایی شده است که از تمدنی قوی و ریشه‌دار برخوردار بوده‌اند به گونه‌ای که توانسته‌اند
در مقابل وقایع و رویدادهای مهمی چون
تهاجم گسترده دشمن و یا حوادث طبیعی بزرگ مقاومت و فرهنگ‌های معارض را در طول زمان
در خود هضم کنند و وضعیت
را به نفع فرهنگ بومی تغییر دهند و به بازتولید و ترمیم عناصر فرهنگی خود بپردازند.
از انواع دیگر تغییرات فرهنگی می‌توان به روش تعامل (تبادل) یا گسترش فرهنگی اشاره
کرد که در این روش فرهنگ‌ها با بهره‌گیری
از عناصر و تجربه‌ها و نوآوری‌های فرهنگی متقابل در جهت رفع کمبودها و پاسخ به
نیازهای جوامع خویش توسعه می‌یابند. از نوع دیگر این تغییرات خودباختگی و مرعوب
شدن در مقابل فرهنگ معارض را می‌توان
نام برد که در این حالت تمدن با آنچه نام فرهنگ را همراه دارد تحت تاثیر فرهنگ یا
فرهنگ‌های قالب قرار می‌گیرد و رفته رفته محو می‌شود. اگرچه این نوع تغییر ممکن
است آرام و طبیعی و یا بر اثر رویدادهای ناگهانی واقع شده باشد به هر حال مورد
قبول و مطلوب ملت ها نیست. با توجه به نکاتی که اشاره شد تغییرات فرهنگی در سده‌های
اخیر به علت توسعه ارتباطات ناشی از
پیشرفت های فزاینده فناوری رسانه ای (دیجیتالی) به نام شبکه مجازی اینترنت از شتاب بیشتری برخوردار شده است (همان، 1389:
124).
با این اوصاف در واقع احتمالاً سه حالت کلی را می توان پس از
ظهور اینترنت متصور شد که به آن اشاره کردیم. یکی دیگر از حوزه‌هایی که به آن
اشاره کردیم، حوزه اجتماعی است. به نظر می‌رسد اینترنت در این حوزه نیز تغییرات
اساسی را باعث شده است. نخستین موردی که به ذهن خطور می‌کند بحث تغییراتی است که
مدل روابط اجتماعی را متفاوت کرده است. در واقع با ظهور اینترنت نوع روابط از حالت
چهره به چهره به گونه ای دیگر بدل شده است. مهم‌ترین تغییری که فضای دوجهانی به
وجود آورده، تغییر در روابط انسانی است.
در واقع ارتباطات چهره به چهره سنتی در سطح وسیعی جای خود را
به ارتباطات در فضای مجازی( لارنس،2003)، مثل ارتباط به واسطه رایانه یا به واسطه
وسایل ارتباط از راه دور و یا وسایل ارتباط جمعی داده است. این تغییر فضای ارتباطی
در واقع تجربه تعامل اجتماعی متفاوتی را وارد زندگی انسان کرده است (عاملی، 1390:
5).
ابزارهای ارتباطی اینترنت درصدد خلق نوعی اجتماع‌های مجازی
در فضای الکترونیک هستند اجتماع‌هایی که قواعد ورود و زندگی در آنها هم در حال
تکمیل تدریجی است به این اعتبار می‌توان
نتیجه گرفت و فضاهای اجتماعی نوینی هم اکنون ایجاد شده است و این فضاها روابط
اجتماعی را تحت تاثیر قرار می‌دهند
(محسنی، 1375: 33).
یکی دیگر از همین تاثیرات اساسی این است که در اینترنت فرد می
تواند هویت‌های متفاوتی از خود ارائه دهد و از جبر بدن رهایی یابد و یا حداقل حس
رهایی از این جبر را
تجربه کند و می تواند چهره و اندام و
موقعیت اجتماعی خویش را
دوباره بسازد (منتظر قائم، شاهقاسمی، 1387: 130).
در پایان این نوشتار باید گفت اینترنت به عنوان دستاورد بشری،
تغییراتی را در حوزه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی ایجاد کرد. تغییرات فرهنگی
همانطور که گفتیم با سه مدل احتمالی قابل توضیح است و تغییرات اجتماعی نیز ریشه در
تغییرات اساسی شکل ارتباطات اجتماعی به واسطه حضور اینترنت در زندگی انسان دارد.
منابع:
عاملی، سعیدرضا. (1390). مطالعات جهانی شدن؛ دو فضایی شدن‌ها و دو جهانی شدن‌ها. تهران: سمت.
قاسمی، محمد. (1389).
اینترنت و تغییرات فرهنگی. مطالعات تاریخی- نظامی، شماره 7 و8، صص 123-152.
محسنی، منوچهر. (1375).
شبکه اطلاعاتی اینترنت؛ ویژگی ها و تاثیرات اجتماعی- فرهنگی. رسانه، شماره
25، صص 22- 37.
منتظرقائم، مهدی؛ شاهقاسمی،
احسان. (1387). اینترنت و تغییر اجتماعی در ایران: نگاهی فراتحلیلی با تاکید بر
جوانان. مجله جامعه شناسی ایران، شماره 3 و4، صص 120- 142.
- ۹۶/۱۱/۲۷